Dziedzictwo kulturowe to nie tylko zbiorowy zasób dóbr materialnych danej kultury. Obejmuje także naszą pamięć i tożsamość, co czyni je niezwykle ważnymi dla rozwoju społeczeństwa. Dziedzictwo to ludzie: jego twórcy, interpretatorzy i użytkownicy. W tym tkwi klucz do mówienia o dynamicznym procesie tworzenia i reinterpretacji dziedzictwa, a także jego ochronie i waloryzacji.
Właścicielami dziedzictwa kulturowego są ludzie i to do nas, a nie do wąsko określonej grupy ekspertów, należy określenie jego znaczenia i wartości. W tym sensie, a także z innych ważnych powodów, dziedzictwo kulturowe zostało uznane za jedno z podstawowych praw człowieka. Dziedzictwo jawi się jako generator różnego rodzaju aktywności społecznej i ma potencjalnie nieograniczoną liczbę użytkowników.
Specyfika Europy Środkowej wynika z wyjątkowego doświadczenia historycznego tej części kontynentu, a zwłaszcza doświadczenia XX wieku, jak: długie trwanie feudalizmu, opóźnione procesy narodowotwórcze i powstawanie nowych państw narodowych dopiero po I wojnie światowej, rewolucja bolszewicka w Rosji, Holokauście, skala zniszczeń i grabieży dóbr kultury w czasie II wojny światowej, powojenne zmiany granic i czystki etniczne na szeroką skalę. W XX wieku granice polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej zmieniały się szybciej niż granice kulturowe. Nie można też pominąć trwającej prawie pół wieku „lekcji komunizmu” oraz gwałtownych przemian po 1989 roku, których dynamikę i złożoność zwykle określa się modnym terminem „transformacja”.
Przynależność do Wschodu czy Zachodu nie jest kwestią geografii i granic, ale przede wszystkim wrażliwości estetycznej: przynależność do określonego kręgu kulturowego, strefy ekonomicznej i systemu politycznego jest kwestią światopoglądu! Europa Środkowa nigdy nie znalazła się poza cywilizacją europejską. Zachowała jednak swoją odrębność, która dziś jest wartością.
Paneliści:
Dr Piotr Gerber, Prezes Fundacji Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska
Dr Natalia Moussienko, Wiceprezydent Europa Nostra, Ukraina
Prof. dr Gábor Sonkoly, Przewodniczący Panelu Ekspertów Komisji Europejskiej ds. Znaku Dziedzictwa Europejskiego, Węgry
Dr Stsiapan Stureika, Europejski Uniwersytet Humanistyczny, Białoruś/Litwa
Moderator: prof. dr Jacek Purchla, Wiceprezydent Europa Nostra
Noty biograficzne
Dr Piotr Gerber jest profesorem Politechniki Wrocławskiej. Architekt i historyk techniki, Prezes Zarządu Polskiego Komitetu Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego TICCIH oraz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska, członek Komitetu Dziedzictwa Przemysłowego Europa Nostra. Autor ponad siedemdziesięciu publikacji naukowych z zakresu ochrony i konserwacji zabytków architektury i techniki oraz architektury szpitalnej.
Dr Natalia Moussienko jest Wiceprezydentem Europa Nostra i koordynatorką międzynarodowego stypendium Heritage Solidarity Fellowship dla ukraińskich obrońców dziedzictwa kulturowego. Jest pracownikiem naukowym w Instytucie Badań nad Sztuką Nowoczesną Narodowej Akademii Sztuki Ukrainy w Kijowie, a także ekspertką do spraw dziedzictwa kulturowego Ukraińskiej Fundacji Kultury. Szczególną uwagę poświęca problematyce sztuki i dziedzictwa kulturowego w czasie wojny. Dwukrotna stypendystka programu Thesaurus Poloniae realizowanego przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie (2017 i 2022).
Dr Gábor Sonkoly (doktorat EHESS, Paryż; doktor Węgierskiej Akademii Nauk) jest profesorem historii i kierownikiem Szkoły Doktorskiej Historii na Uniwersytecie ELTE w Budapeszcie. Autor i redaktor dwudziestu książek oraz stu artykułów i rozdziałów na temat historii miast, dziedzictwa miejskiego i krytycznej historii dziedzictwa kulturowego. Wystąpił na ponad stu dwudziestu międzynarodowych konferencjach i był profesorem gościnnym w piętnastu krajach na pięciu kontynentach. Jest członkiem (od 2017) i przewodniczącym Panelu Ekspertów Komisji Europejskiej ds. Znaku Dziedzictwa Europejskiego od 2020 r.
Prof. dr hab. Jacek Purchla jest wiceprezydentem Europa Nostra od 2018 r. Historyk sztuki i ekonomista, profesor nauk humanistycznych, członek Polskiej Akademii Umiejętności. Jest założycielem Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie i był jego dyrektorem od jego powstania w roku 1991 do 2018. Jest kierownikiem Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej oraz Katedry UNESCO Dziedzictwa i Studiów Miejskich na Uniwersytecie Ekonomicznym. Specjalizuje się w zakresie urbanistyki, historii społecznej i sztuki oraz teorii i ochronie dziedzictwa kulturowego. W latach 2016-2017 był przewodniczącym Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest członkiem wielu organizacji i stowarzyszeń m.in. Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, którego jest prezesem. Jest autorem ponad czterystu prac naukowych, w tym wielu książek wydanych w różnych językach.
Dr Stsiapan Stureika jest profesorem nadzwyczajnym na Europejskim Uniwersytecie Humanistycznym w Wilnie, białoruskim uniwersytecie na obczyźnie, gdzie nadzoruje programy licencjackie i magisterskie z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego, jest kuratorem projektów badawczych i wydawniczych mających na celu aktualizację społecznego i środowiskowego potencjału dziedzictwa. Pełni także funkcję przewodniczącego Komitetu Narodowego ICOMOS-Białoruś, realizującego liczne projekty poświęcone zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego w ochronę dziedzictwa. W 2015 r. został stypendystą Thesaurus Poloniae realizowanego przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie.